Ասում են՝ կատուն ոնց էլ ընկնի, թաթերի վրա է կանգնում։ Երբ երեխա էի, մտածում էի՝ եթե ինքնաթիռից ընկնի, տեսնես կփրկվի՞, ու հոգու խորքում աղոտ հույս փայփայում։ Պատկերացնում էի, թե ինչպես է թաթիկների ու պոչի ներդաշնակ խաղով պահում հավասարակշռությունն ու ազատ անկմամբ բարեհաջող վայրէջք կատարում մայր հողի վրա։ Հույսս անսասան մնաց մինչև այն ճակատագրական պահը, երբ մեր բակի չարագործ երեխեքը հինգ հարկանի շենքի տանիքից մի կատու ցած նետեցին, ու խեղճի ջախջախված գլխի հետ փշրեցին նաև իմ հավատը այդ էակի ամենազորության հանդեպ։ Միայն մեծանալուց հետո հասկացա, որ ուժը միայն ընկնելուց ոտնաթաթերի վրա կանգնելու մեջ չէ` կաթնասուն լինես, թե մահկանացու։ Պիտի ընկնես, որ բարձրանաս՝ ինչպես ժողովուրդն է ասում։ Այլ ասեկոսեներ էլ են պտտվում այդ քնքուշ գազանիկի շուրջը։ Ասում են՝ մութ սենյակում կատու մի փնտրիր, ճանապարհդ հանկարծ կտրեց՝ փոխիր ուղղությունը, կատվի խաղ մկան մահ է ու նման շատ բաներ։ Բայց ես այլևս երեկվա միամիտ երեխան չեմ ու առանց աչքս թարթելու ձեռնոց կնետեմ անվիճելի ճշմարտությունների համբավ վայելող այդ տեսություններին։ Ու թեև չեմ հավատում կատվի գերբնական կերպարի առասպելին, ընդունում եմ, որ նա միանգամայն արժանի է հատուկ ուշադրության։ Ամեն դեպքում, եթե ընդամենը մի պարզ շնչավոր էակ լիներ, որն ուղղակի ծնվում ու տասը-տասներկու տարի հետո հեռանում է իր յոթ կյանքերից հաջորդը սկսելու, վաղուց ձանձրացած կլինեի ու չէի ձեռնարկի նրա մասին իմ երրորդ, հուսամ` վերջին պատմվածքը, չհաշված բազմաթիվ անդրադարձները երկրորդական դրվագներում։ Հետևաբար, քանի որ Աստված երրորդություն է սիրում, երևակայությունս ու հիշողությունս այնպես կշաղախեմ, որ շատ չչափազանցնեմ ու արժանանամ քամահրական քմծիծաղի, բայց շատ պարզունակ էլ չլինեմ, այնպես՝ որ հանկարծ կիսատ բան մնա՝ չորրորդի համար։
Պատահում է, որ աշխարհը գլխիվայր է շուռ գալիս, ու սկսում ես մտածել անցյալում գործած մեղքերի մասին, ապագայի սև ամպերի, ներկայի գորշ իրականության, ու մի այնպիսի գլխացավ է բռնում, որ ցավից ոռնալու փոխարեն անունդ ես մոռանում։ Այդպես է սկսում մտածել ազգի կեսը, եթե վերջերս պատերազմ է եղել, համավարակ է եղել, ու մեր միս ու արյունից մեր թանկերին պոկել, սրտներիցս արյուն են կաթեցրել, ու վերքն էլ դեռ թաց՝ որոշել են ծաղրել մեզ։ Մինչդեռ, եթե հավատանք օրերս ֆեյսբուքում աչքովս ընկած մի ինքնակոչ գուրուի, ում անունը չեմ մտաբերում, եթե ուզում ես երջանիկ լինել, պիտի ապրես ներկայով։ Անցյալն ու ապագան մարդու թշնամին են։ Շունչդ կտրվում է, օդը չի հերիքում, քունդ փախնում է, ինքդ քեզնից ուզում ես թաքնվել, հարազատներից, ընկերներից, աշխարհից՝ խռովել, հող ուտել, քարայր մտնել, չգիտեմ ինչ անել։ Ասում են, բոլորի հետ էլ պատահում է, մեկի հետ՝ մի քիչ շուտ, մյուսի հետ՝ ավելի ուշ։ Եթե գլուխ ունես, մի օր պիտի ցավի։ Ու հենց այն պահին, երբ գլուխդ հուսահատ թաղել ես փափուկ բարձի մեջ, դռան հետևից լսում ես մեղրածոր մլավոցը։
-Մյաու՜, մյաու՜․․․
Չկա ավելի հաճելի բան, քան մտածել, թե մլավոցի հեղինակին ուղարկել է ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Աստված ինքը, քո նեղ պահին, որ եկել է հոգիդ ամոքելու, աստվածային թաշկինակի իր ծերպով արցունքդ սրբելու, մի խոսքով՝ քեզ փրկելու սատանայի ճիրաններից։
-Ներս թողեք,- բղավում եմ ես, գրկում կատվին ու արժանանում լուսանկարչական մի չխկոցի, որն, ինչպես պիտի պարզվեր հետո, անմահացնելու էր այդ կարևոր պատմական պահը ու խորհրդանշական վայրկյան համարվելու այս առեղծվածային դեպքի հետագա հետազոտողների, բժիշկների և պարզապես հետաքրքրասերների համար։
-Էս են գլխին տված կատուն չի՞, որ տարանք բժշկի,- հարցնում է կրտսեր որդիս,- հարևանի երեխան էր քարով խփել։
-Բժիշկները մի կերպ փրկեցին, բայց մեջը վախ չի մնացել, նույնիսկ շներից ու մարդկանցից չի վախենում,- շարուկանում է ավագ որդիս,- երկար չի ձգի։
-Մատդ մտցնես բերանը, չի կծի,- ժպտում է կրտսեր որդիս։
Ես գրկում եմ կատվին, պաչում գլուխն ու առաջարկում․
-Անունը Մոլլի չդնե՞նք։
-Բայց Մոլլին աղջկա անուն է,- հանդիմանում է կրտսեր որդիս, իսկ սա որձ է,- առաջարկում եմ՝ Կոմս։
Անվան շուրջ մեր տարաձայնությունները լուծվում են ողջամտության հաղթանակով․ ես կատվին Մոլլի եմ կանչում, տղաս՝ Կոմս։
Եթե ասեմ Մոլլիի, կամ, թե կուզեք, Կոմսի աչքերը տարբեր գույնի էին, միանգամից կճչաք թե՝ Վանա կատու էր։ Պիտի հիասթափեցնեմ հայրենաբաղձության ջատագովներին` ընդամենը սովորական, երևանյան թափառական մի կատու էր մեր Մոլլին, կամ թե կուզեք Կոմսը, հետո ինչ որ աչքերը տարբեր գույնի էին։ Մի աչքը երևի աստվածային փաղաքշանքի ծնունդ էր, ու երկնային կապույտն էր մեջը արտացոլված, մյուսը՝ սևաթույր` հանց սատանայական ճանկից մնացած սպի։ Հետո ինչ, որ հարևանի երեխան քարով գլխին էր տվել, ու մատդ բերանը տայիր՝ չէր կծի։
-Ի՞նչ կուտես,- ինձ թվաց՝ հարցրեցի ես։
-Կատվի համար նախատեսված թաց կեր, շաբաթը երկու անգամն էլ՝ չոր, առանց քիմիական հավելումների,- ինձ թվաց՝ պատասխանեց Մոլին։
-Այսինքն՝ մկան մասին խոսք անգամ լինել չի կարող,- կարծես թե ուրախացա ես։
Չգիտեմ, պարզ զուգադիպություն էր, թե նախախնամության ուժի արգասիք՝ հենց գլխացավս բռնում էր այն աստիճան, որ ցավից ոռնալու փոխարեն մոռանում էի անունս, դռան հետևից լսվում էր Մոլլիի մլավոցը։ Ես բացում էի դուռը, պաչում գլուխը ու գլխացավս տեղում չքվում էր, աչքերիս առաջ լուսավորվում, անունս էլ հետ դառնում ինձ։ Մոլլին ուտում էր իր կերը, թաց կամ չոր՝ նայած շաբաթվա ինչ օր էր, երկու ժամ քնում, մռլտում, քսմսվում ոտքերիս, գնում։ Ծիսակարգի պես մի բան էր, ասես բժիշկը գար այցի, ցավը մեղմեր ու գնար։ Էն էլ ասեմ, որ հենց գլխացավս անցնում էր, Մոլլիի երկու աչքերը նույն գույնն էին ստանում ու ծով կապույտի մեջ շաղախված ուլունքներ դառնում։
Քանի որ ժամանակի ընթացքում Մոլլին դարձավ «մեր կատուն», չեմ զլանա ասել՝ համարյա մեր արյունակիցը, սկսել էի փողոցի բոլոր կատուների մեջ նրա հարազատ գենը փնտրել․
-Էս մեկը հաստատ Մոլլիի ձագը կլինի,- ամեն անգամ ասում էի ես, մորթանախշերը ոչ մի կասկած չեն թողնում։
-Մոլլիից բացի աչքիդ ոչ ոք չի գալիս,- խնդմնդում էին հարևանները։
Եթե մատդ մտցնում էիր բերանը՝ չէր կծում, դեռ չի նշանակում, թե Մոլլին մի անմեղ հրեշտակ էր։ Նրա անափ բարությունը չէր խանգարում ժամանակ առ ժամանակ անհետանալ, ըստ մեր՝ կատուների գիտակ ընկերոջ՝ կամ որսի, կամ՝ էգի հետևից։ «Ինչքան էլ կատվին բտես, կերկոխ անես, կատուն մնում է գիշատիչ ու պիտի որսի ու էգի համն ու հոտը սեփական արյուն-քրտինքով վաստակի»,-վստահեցնում էր նա։ Ուստի նման ասպատակություններից հետո Մոլլին գալիս էր լրիվ արյունլվա, ու մեզ իրեն խնամելու հաճելի հոգս ու հաճույք պարգևում։ Է՛լ վիրակապ, է՛լ յոդ ու սպիրտ, դառնում էինք իսկական դայակ, կամ, թե կուզեք, կատվի բուժքույր։ Մարդը սիրում է կատու պահել ու խնամել, քանզի հավատում է, թե կատուն էլ իրեն է ամոքում, ինչ ցավ ու չոռ կա՝ հանում, հետը տանում։ Այլապես իմ բարեկամ կենդանաբույժը, որ տեղափոխվել էր Վիեննա, միլիոնատեր չէր դառնա ու մի օր խոստովաներ․
-Բա ի՞նչ գիտես․ երկուսուկես միլիոն կատու կա այս երկրում, հենց մի թեթև փռշտում են, վազելով բերում են մոտս փսլինքը սրբելու, հասցրու՝ փողերը հավաքի։
Ամեն ինչ արդար էր, բնության օրինաչափությանը հարիր․ Մոլլիի աչքերի գույներն էին գնում գալիս, իմ անունը՝ մոռացվում ու հիշվում։ Մոլլին այնքան էր ընտելացել մեր տուն գնալ-գալուն, որ սկսել էր պատուհանից գալ, գլուխն ազատելով ամեն անգամ դռան հետևից մլավելու դարդուցավից։ Գիշեր-ցերեկ չէր հարցնում, տանիքից պատշգամբ, պատշգամբից տանիք ցատկելով մտնում էր լուսամուտից ներս ու ընկողմանում իր համար հատուկ պատվիրված կատվի բնի մեջ՝ տաք, փափուկ, շան աչքից ու ժանիքից էլ, ամեն տեսակ չար պառավի անեծքից էլ հեռու։
Բայց ամեն ինչ ունի սկիզբ ու վերջ։ Մի օր էլ, երբ մոռացա պատուհանը բաց թողնել, Մոլլին անհետացավ։ Հենց այնպես չանհետցավ, ինչպես սովորաբար անում էր, հիմնավորապես գետնի տակն անցավ` գերազանցելով որսի ու էգի համար անհրաժեշտ բոլոր ողջամիտ ժամկետների սահմանաչափը, այնպես անհույս՝ որ ընկա փողոցները նրան փնտրելու։ Ի զարմանս ինձ, հարցուփորձիս ի պատասխան մեր հարևաններն ու թաղի ժողովուրդն ասացին, որ մենք ոչ մի կատու էլ չենք ունեցել, պարզապես վերջերս պատերազմ է եղել, համաճարակ է եղել ու շատ շատերը կատու են փնտրում իրենց ցավն ու չոռը նրան տալու համար, ես էլ, իբր, նրանցից մեկն եմ։ Միայն մի տարեց կին, որ անհամար կատուներ էր տանը պահում, թևս մտած մի կողմ տարավ ու ականջիս փսփսաց․
-Տղա ջան, կատուն եթե եկել է՝ ուրեմն առաքելություն է ունեցել, եթե գնացել է՝ ուրեմն անելու բան չունի այլևս։ Եթե ցավդ հանել է, այլևս չի գա, մի սպասիր։
Հետո ավելացրեց, որ վերջին մեկ ամսվա ընթացքում կատվի մահվան դեպք մեր թաղամասում չի եղել, այլապես ինքը անտարակույս կիմանար այդ մասին։
-Իսկ եթե նեղացե՞լ է, որ պատուհանը երեսին փակել եմ, ու արտագաղթե՞լ ուրիշ թաղամաս,- կմկմում եմ ես։
-Կատուները նեղացկոտ չեն,-ծեփում է տիկինը։
-Իսկ եթե վատ բան է եղել,- անհանգստանում եմ ես։
-Կատուն յոթ կյանք ունի, մի մտահոգվի,- սփոփում է տիկինը։
-Իսկ եթե սա իր վերջին՝ յոթերորդ կյանքն էր,- մտածում, բայց ներս եմ գցում ես։
Որքան էլ տիկինը կենդաասեր լինի, ես հակված չէի հավատալու նրա ասածներին, մանավանդ՝ շշուկներ էին պտտվում, թե կատուների ձեռքը ցնորվել է ու մարդկանց հետ է շփոթում։ Ինչ մեղքս թաքցնեմ, կասկածը, թե կատուն, ի վերջո, եղե՞լ է, թե՞ չի եղել, այնպես բույն դրեց մեջս ու սկսեց ողնաշարս կրծել, որ գնացի դարակի խորքերից գտա հանեցի Մոլլիի գալու առաջին օրը չխկացրած պատմական լուսանկարը, որ անմահացրել էր ճիշտ այն վայրկյանը, երբ պաչել էի գլուխը ու գիրկս առել։ Երևի գլխի ընկաք, որ լուսանկարի վրա ոչ մի կատու էլ չկար, փոխարենը մի փափուկ բարձ էր ձեռքերիս մեջ, գլուխս մեջը թաղած։
Ու քանի որ իրականում ոչ մի կատու էլ չկար, պիտի լիներ երազի մեջ ու ամեն օր այցելեր ինձ։ Մի դեպքում Մոլլիի վրա կատաղած շներն էին հարձակվում ու ինչքան էլ ֆշացնում ու չանչում էր, հետո էլ ճողոպրում, վերջում բռնում խեղդամահ էին անում։ Մեկ այլ դեպքում՝ ավտոմեքենայի տակ էր ընկնում ու լեղապատառ տանում էինք բժշկի, բայց չէին հասցնում կյանքը փրկել։ Մեկ այլ՝ վերջին դեպքում էլ թաղի չարաճճի երեխաները հինգերորդ հարկի տանիքից ցած էին նետում կատվին։ Այս դեպքում անունը հաստատ Կոմս էր լինում, աչքերն էլ տարբեր գույնի՝ մեկը կապույտ, մյուսը՝ սև։ Կոմսը ոչ թե գահավիժում էր, այլ սահուն իջնում, ազատ անկման հաճույքը ցմրուր ըմբոշխնելով, այնքան դանդաղ ու երկար, ասես ոչ թե շենքի տանիքից, այլ ինքնաթիռից էին ցած նետել, ու, ի վերջո, թաթիկների ու պոչի ներդաշնակ խաղով պահելով հավասարակշռությունը, բարեհաջող վայրէջք էր կատարում մայր հողի վրա։ Հետո էլ աչքով էր անում ինձ ու անհետանում, իբր՝ սա յոթ կյանքերից ոչ առաջինն էր, ոչ էլ վերջինը։ Լավն այն էր, որ ես արթնանում էի կայտառ մտքով, ասես գլխացավը երբևէ ոչ եղել էր, ոչ էլ անցել։ Ասես Մոլլին կամ, թե կուզեք, Կոմսը երբևէ ոչ եկել էր մեր տուն ու մեր կատուն դարձել, ոչ էլ մանավանդ՝ անհետացել, իր հետ տանելով պատերազմի ու համավարակի կռճոնները։
